มะโย่ง

...................รายาบือราสะ ครองเมืองบรือดะ ทรงมีพระธิดาพระนามว่า ฆานอสุรี และโอรส (ไม่ปรากฏนาม) โอรสสามารถแปลงกาย เป็นสุนัขดำได้ อยู่มาวันหนึ่งพระธิดาและสุนัขดำเสด็จประพาสป่าไปพบบาเตาะ (คนป่า) ซึ่งสามารถร้องเพลงได้ไพเราะจับใจพระธิดา พระธิดาจึงขอเรียนร้องเพลงด้วย เมื่อเรียนครบเจ็ดวันจึงเสด็จกลับวัง อยู่มาไม่นานฆานอสุรีทรงครรภ์กับพระเชษฐา เป็นสาเหตุให้ทั้งสองถูกขับออกจากเมือง ต่อมารายา บือราสะ รับสั่งให้ทหารไปฆ่าสุนัขดำและรับเอาพระธิดาพร้อมทั้งพระนัดดากลับเมือง วันหนึ่งพระกุมารล้ม เจ็บลง รายาสั่งให้โหรทำนายและรักษาพระนัดดา โหรให้นำกระโหลกสุนัขดำมาทำเป็นซอ และเส้นพระเกศา ฆานอสุรีเป็นสายคันชักซอ เอ็นสุนัขดำเป็นสายซอ เมื่อประกอบเสร็จ โหรจึงให้พระกุมารสีซอ ซอมีเสียงดังว่า
"พ่อตายแต่แม่ยังอยู่" พระกุมารได้ยินดังนั้นก็หายเจ็บไข้ จากนั้นพระกุมารได้ลาพระมารดาไปเรียนสีซอและ การร้องรำกับบาเตาะปูเตะ เสียงซอที่บาเตาะสอนนั้นมีเสียงดังว่า "เปาะโย่ง" พระนัดดาจึงมีนามว่า เปาะโย่ง มาแต่บัดนั้น เมื่อเปาะโย่งกลับถึงเมืองบรือตะแล้ว ได้แสดงความสามารถถวายรายอ เปาะโย่งให้คนไปตัดไม้
ทำ ซือแระ (แกระ) ทำกือแน (กลอง) จากไม้ปูตะ (ไม้จิก) ส่วนแกระทำจากไม้ไผ่ พร้อมกับผู้สีซออีกคน เสร็จ แล้วเปาะโย่งร่ายรำและร้องเพลงเป็นที่สบอารมณ์ผู้ชมอย่างยิ่ง เป็นเหตุให้การแสดงประเภทนี้แพร่หลายใน เวลาต่อมา
แนวคิด
.....................ปัจจุบันมะโย่งหรือหมาโย่ง เป็นการส่งเสริมการละเล่นพื้นเมืองอย่างหนึ่งของชาวไทยมุสลิม มีลีลาการ แสดงคล้ายคลึงกับโนรามาก แสดงเพื่อความบันเทิงและเพื่อใช้บนหรือสะเดาะเคราะห์เนื่องจากถูกเวทมนต์ คาถาหรือถูกวิญญาณศักดิ์สิทธิ์กระทำ ทั้งนี้โดยการแนะนำของ "มะตือรี" (การทรงเจ้า) บางครั้งก็มีการเล่นใช้ บนธรรมดา เช่น การขอมีบุตรชาย บุตรหญิง เล่นบูชาครูศิลปินประจำปี เป็นต้น