จังหวัดสกลนคร

ผาแดงนางไอ่

......................เมืองสุวรรณโคมคำหรือเอกธีตา อยู่ทางทิศใต้ของเมืองหนองแส มีพระยาขอมเป็นผู้ปกครอง มีนางจันทร์เป็นมเหสี มีธิดาสาวสวยคนหนึ่ง ชื่อไอ่คำ พระยาขอมมีน้องชายสองคน ให้ไปปกครองเมืองเชียงเหียน และเมืองสีแก้ว มีหลาน ๓ คน ให้ไปครองเมืองฟ้าแดด เมืองหงส์ และเมืองทอง นางไอ่คำอายุได้ ๑๕ ปี มี ความงามดังไปทั่วทุกทิศ จนกระทั่งไปเข้าหูของท้าวผาแดงแห่งเมืองผาโพง ท้าวผาแดงจึงขี่ม้าแอบมาหานางไอ่คำ และได้สมัครรักใคร่กัน แล้วสัญญากันว่าจะทำพิธีสู่ขอ และแต่งงานกันตามประเพณีในไม่ช้านี้ มีเมืองอีกแห่งหนึ่งชื่อศรีสัตตนาคนหุต มีสุทโธนาคครองเมือง มีโอรสชื่อภังคี สุทโธนาคนี้อพยพมาจาก หนองแส เพราะผิดใจกันกับสุวรรณนาค ผู้เป็นสหาย เนื่องมาจากการแบ่งเนื้อเม่น คือ สุทโธนาคไม่พอใจ เพราะได้น้อยคิดว่าสุวรรณนาคเล่นไม่ซื่อ จึงเกิดการทะเลาะกันเป็นสงครามอันยิ่งใหญ่ เดือดร้อนถึงพระอินทร์ ต้องส่งเทพบุตรลงมาห้ามศึกสงครามและเทพบุตรได้แบ่งเขตให้ทั้งสองอยู่ คือ สุวรรณนาคปกครอง ฝั่งใต้ สุทโธนาคครองฝั่งเหนือและตะวันออกโดยแบ่งลงไปจดฝั่งทะเล นาคทั้งสองจึงขุดคลองจากหนองแสลง สู่ทะเล โดยสุวรรณนาคขุดแม่น้ำน่านหรือโพระมิง ตั้งเมืองนันทบุรี ส่วนสุทโธนาคขุดแม่น้ำโขง และตั้งเมือง ศรีสัตตนาคนหุต
........................ครั้นถึงกลางเดือนหกพระยาขอมจะทำบุญบั้งไฟ จึงมีใบบอกบุญไปยังหัวเมืองต่าง ๆ ที่เป็นบริวารให้ทำบั้งไฟไปร่วมจุดในงาน ท้าวผาแดงไม่ได้รับใบบอกบุญ แต่ได้ทราบข่าวจึงจัดบั้งไปหมื่นไปร่วมบุญด้วย และ ได้พบนางไอ่คำเป็นครั้งที่ ๒ และได้รับการต้อนรับอย่างดี ในการจุดบั้งไฟพระยาขอมให้มีการพนันกันว่า ถ้าบั้งไฟของใครชนะ จะได้ทรัพย์สมบัติและนางสนมกำนัล สำหรับท้าวผาแดงนั้นจะยกนางไอ่คำให้ ในเวลาจุด ปรากฏว่าบั้งไฟของเมืองอื่น ๆ ขึ้นหมด ส่วนของพระยาขอมไม่ขึ้น และของท้าวผาแดงแตกกลางบั้ง แต่พระยาขอมก็เฉยเสียไม่ทำตามสัญญา เจ้าเมืองต่าง ๆ จึงพากันกลับหมด ส่วนท้าวผาแดงก็กลับเมืองของตน พร้อมกับความทุกข์เพราะความรักและบั้งไฟไม่ขึ้น ท้าวภังคี ลูกชายสุทโธนาค ได้แปลงกายมาร่วมงานบุญบั้งไฟนี้ และหลงรักนางไอ่คำด้วยเช่นกัน แต่ไม่ มีโอกาสเข้าใกล้นางได้จึงพกเอาความรักกลับไป ครั้นถึงเมืองศรีสัตตนาคนหุตแล้วก็ไม่เป็นอันกินอันนอนจึง ลาพ่อเพื่อจะมาหานางไอ่คำอีก ท้าวสุทโธนาคได้ห้ามไว้ แต่ก็ไม่สามารถจะห้ามปรามได้
........................ เมื่อมาถึงเมืองเอก ธีตาแล้วท้าวภังคีแปลงกายเป็นกระรอกด่อน (กระรอกเผือก) ส่วนบริวารก็แปลงเป็นสัตว์ต่าง ๆ กระรอกด่อน ภังคีแขวนกระดิ่งทองคำไว้ที่คอด้วย ได้ปีนป่ายกระโดดไปตามต้นไม้ใกล้ปราสาทของนางไอ่คำ นางไอ่คำเห็นกระรอกด่อน ก็อยากได้จึงให้ตามนายพรานมาจับกระรอกด่อน นายพรานได้ยิงกระรอกด่อนทำให้กระรอกด่อนตาย ก่อนตายกระรอกด่อนได้อธิษฐานว่า "ขอให้เนื้อของข้าจงเอร็ดอร่อย และมีพอกินแก่คนทั้งเมือง" ชาวเมืองก็พากันแบ่งเนื้อกิน ยกเว้นพวกแม่ม่าย ฝ่ายบริวารของภังคีเห็นเจ้านายของตนเสียทีก็รีบกลับไป บอกท้าวสุทโธนาค ท้าวสุทโธนาคโกรธมาก จึงเกณฑ์พลนับหมื่นเพื่อถล่มเมืองพระยาขอมใครกินเนื้อภังคีต้อง เอาให้ตายหมด กองทัพพญานาคจึงมุ่งสู่เมืองพระยาขอมทันที
.........................วันนั้นเองท้าวผาแดง ซึ่งรักนางไอ่คำจนทนอยู่ไม่ได้ จึงรีบขึ้นม้าบักสามจากเมืองผาโพงมาสู่เอกธีตา เมื่อมาถึงนางไอ่คำก็ต้อนรับด้วยความดีใจ พร้อมทั้งจัดหาอาหารมาเลี้ยง เมื่อท้าวผาแดงรู้ว่าเป็นเนื้อกระรอก ก็ไม่กิน แล้วบอกนางไอ่คำว่ากระรอกตัวนี้มิใช่กระรอกธรรมดามันเป็นท้าวภังคีแปลงตนมา ใครกินเนื้อกระรอกแล้ว บ้านเมืองจะถล่มถึงตาย พอตกกลางคืนกองทัพพญานาคก็มาถึงเมือง แผ่นปฐพีจึงถล่มโครมครามไปทั่ว ท้าวผาแดงจึงให้นางไอ่คำเตรียมข้าวของบางสิ่งที่พอจะเอาไปได้ เช่น แหวน ฆ้อง และกลองประจำเมือง แล้วรีบขึ้นม้าซ้อนท้ายตนเองควบม้าบักสามออกจากเมืองทันที พญานาครู้ว่านางไอ่คำหนีไป จึงติดตามไปติด ๆ แผ่นดินก็ถล่มไม่หยุด นางไอ่คำต้องโยนฆ้องและกลองทิ้ง สุดท้ายก็โยนแหวนทิ้ง เพราะเข้าใจว่าพญานาคตามมาเอาสิ่งเหล่านี้ แต่พญานาคก็ยังตามมาอีก ม้าบักสามก็หมดแรงลงทำให้พญานาคตามมาทัน แล้วเอาหางเกี่ยวตัวนางไอ่คำลงมาจากหลังม้า ส่วนท้าวผาแดงก็ควบม้าหนีต่อไปพญานาคก็ตามไปอีก เพราะท้าวผาแดงมีแหวนของนางไอ่คำติดตัวไปด้วย ท้าวผาแดงจึงทิ้งแหวนเสียตนเองจึงปลอดภัย พญานาค จึงอุ้มเอานางไอ่คำลงไปเมืองบาดาล .
...........................บ้านใครที่กินเนื้อของกระรอกด่อนก็ได้ถล่มกลายเป็นน้ำหมด เหลือแต่ บ้านของแม่ม่ายที่ไม่ได้กิน จึงกลายเป็นดอนแม่ม่ายจนถึงทุกวันนี้ ท้าวผาแดงกลับไปถึงเมืองผาโพงแล้วเสียใจ ที่สูญเสียคนรักไปต่อหน้าต่อตาจึงอธิษฐานต่อเทพยดาว่า จะขอตายเพื่อไปต่อสู้เอานางไอ่คำกลับคืนมา ว่าแล้วก็กลั้นใจตายบนปราสาทแล้วไปเป็นหัวหน้าผีได้นำกองทัพผี ไปสู้กับพวกนาค ต่อสู้กันอยู่นานทำให้น้ำในบึงในหนองขุ่น ดินบนบกกลายเป็นฝุ่นตลบไปหมด ร้อนไป ถึงพระอินทร์ต้องลงมาระงับศึก ให้พวกผีกลับเมืองผีให้นาคกลับเมืองบาดาล ส่วนนางไอ่คำให้อยู่ที่เมืองบาดาลไปก่อน รอพระศรีอาริย์มาตัดสินว่า ใครจะเป็นสามีที่แท้จริงของนาง ดังนั้นนางไอ่คำจึงรอที่เมืองบาดาลจนกว่าจะถึงวันนั้น