จังหวัดแพร่

ตำนานวัดถ้ำโบราณผาตั้ง

เนื้อเรื่อง
................พระอาจารย์มนตรี ธมเมธี พระอธิการวัดพระธาตุสุโทนมงคลคีรีสามัคคีธรรม เล่าถึงตำนานวัดโบราณ ผาตั้งว่า เจ้าพ่อพญาปานได้หลงรักเจ้าแม่นางแก้ว แต่เจ้าแม่นางแก้วไม่ได้ให้ความสนใจ เจ้าพ่อพญาปาน จึงโกรธ ได้ไปหาบเอาก้อนดินมาจากภูเขาปู่ละหึ่ง หวังเพื่อเอาไปกั้นน้ำยมที่วังหินให้น้ำยมไหลเข้ามาท่วมเด่น
ชัยให้คนเด่นชัยตายเพราะถูกน้ำท่วม แต่พอไปถึงบริเวณนั้น (บ้านไทรย้อย หมู่ ๒ ตำบลไทรย้อย อำเภอเด่นชัย จังหวัดแพร่) คานหาบได้หักลงหินผาจากภูเขาปู่ละหึ่ง จึงตกลงตั้งกับพื้นจึงกลายเป็นหินผาตั้งอยู่ กลางพื้นราบอยู่จนเท่าทุกวันนี้ แต่เดิมภูเขาผาตั้งแห่งนี้มีอยู่ด้วยกันหลายลูก แต่เนื่องจากเป็นภูเขาหินปูนจึงมีการระเบิดเอาหินปูนมา
เผาทำเป็นปูนขาว จนใบปัจจุบันเหลืออยู่เพียงลูกเดียว วัดถ้ำโบราณผาตั้ง เป็นภูเขาสูงอยู่กลางทุ่งนาสามารถมองเห็นได้จากถนนใหญ่หน้าโรงเรียนไทรย้อย
ภายในภูเขาเป็นอุโมงค์หรือถ้ำสวยงาม เดิมเคยมีพระธุดงค์มาจำวัดอยู่ในถ้ำนี้และต่อมาชาวบ้านได้ช่วยกันปรับปรุงพื้นถ้ำ ให้เป็นลานตกแต่งผนังถ้ำด้านในสุด ให้เป็นแท่นตั้งองค์พระพุทธรูปบูชา ประดับกระจกสีดูคล้ายเสาโบสถ์ เพื่อใช้เป็นที่ประกอบศาสนพิธี มีทางเดินขึ้นสู่ถ้ำทางทิศตะวันตกได้สะดวก บริเวณรอบๆ ภูเขาหรือวัดเป็นลานกว้างสามารถเป็นที่จอดรถได้ แต่ปัจจุบันนี้มีการสร้างวัดในหมู่บ้านขึ้น วัดถ้ำโบราณผาตั้งแห่งนี้จึงกลายเป็นวัดร้าง ในอุโมงค์เป็นที่อาศัยของค้างคาว ซึ่งหากไม่มีการจัดให้เป็นสถานที่ประกอบพิธี ทางศาสนามาก่อน ภูเขาลูกนี้คงจะกลายเป็นปูนขาวไปหมดแล้ว
คติ / แนวคิด
...................ตำนานวัดถ้ำโบราณผาตั้งนี้ ให้ข้อคิดในแง่ว่าความโกรธทำให้คนขาดสติสามารถคิดทำร้ายคนอื่นได้ และทำให้ขาดสติในการทำงาน
จากการทำลายทรัพยากรธรรมชาติที่สวยงาม โดยรู้เท่าไม่ถึงการณ์ของ ผู้ประกอบการ จัดเป็นอุทาหรณ์ว่า เป็นสิ่งที่เกือบทำให้จังหวัดแพร่สูญเสียแหล่งท่องเที่ยวที่ สวยงามไปอีกแหล่งหนึ่ง