จังหวัดบุรีรัมย์

ปาจิต-อรพิม

เนื้อเรื่อง
................เจ้าชายปาจิตเป็นโอรสของกษัตริย์เมืองนครธม เจริญวัยได้ ๑๐ ชันษา พระราชบิดาต้องการให้อภิเษกสมรส แต่เจ้าชายไม่ทรงพอพระทัย จึงเสด็จออกมาแสวงหาสตรีที่อยู่ในอุดมคติได้เสด็จมาบริเวณเมืองต่ำ พนมรุ้งพบสตรีที่มีครรภ์คนหนึ่ง เห็นมีลักษณะเด่นน่าสนใจจึงเข้าไปขอว่าถ้าบุตรในครรภ์เป็นหญิงคลอดออก มาแล้วจะขอแต่งงานด้วย แต่ถ้าเป็นชายจะขอเป็นพี่น้องกันตลอดไป เมื่อหญิงคนนั้นคลอดบุตรออกมาเป็นหญิง ตรงกับที่ตั้งใจจึงอยู่เลี้ยงดู และช่วยงานครอบครัวนี้ตลอด ตั้งชื่ออรพิม จนกระทั่งเด็กหญิงเจริญเติบโต เต็มวัยพอที่จะแต่งงานได้ จึงอำลากลับไปจัดขันหมากทองหมั้นมาจากเมืองนครธม แต่ในขณะที่ท้าวปาจิต ไม่อยู่ พระเจ้าพรหมทัตเจ้าเมืองพิมายในปัจจุบัน ส่งคนมาลักตัวนางอรพิมไปบังคับแต่งงานด้วย นางอรพิม ผลัดผ่อนเรื่อยๆ ประวิงเวลาให้เจ้าชายปาจิตมารับไป
เมื่อเจ้าชายปาจิตนำขันหมากมาไม่พบนางอรพิม ทรงเสียพระทัยจึงโยนเงินทองของหมั้นลงในลำน้ำ ซึ่งไหลลงสู่แม่น้ำมูล ลำน้ำนี้จึงได้ชื่อว่าลำมาศตั้งแต่นั้นมา (มาศะคือเงินทอง) ขณะที่นางอรพิมถูกลักพาตัว ไปนางนั่งร้องไห้คิดถึงท้าวปาจิต ณ จุดนั้นเป็นที่ตั้งเมืองนางรอง ปัจจุบันแต่เดิมชื่อ "นั่งร้อง" คือเป็นที่ที่นางอรพิมนั่งร้องไห้ เจ้าชายปาจิตติดตามนางอรพิมไปถึง เมืองพิมายเป็นเวลาที่พระเจ้าพรมทัตจัดพิธีอภิเษก สมรสกับนางอรพิมและเป็นช่วงเวลาที่จะส่งตัวนางอรพิมเข้าหอพอดี นางอรพิมเมื่อเห็นเจ้าชายปาจิตก็ดีใจ จึงร้องว่า "พี่มา" และได้ตั้งเมืองนี้ขึ้นว่าพี่มา ต่อมาเพี้ยนเป็นพิมาย
เจ้าชายปาจิตได้ฆ่าท้าวพรหมทัตตายแล้วพานางอรพิมหนีออกจากเมืองพิมายเดินทางกลับนครธม แต่มีอุปสรรคนานัปประการจนพลัดพรากจากกัน นางอรพิมคิดว่าคงไม่มีโอกาสพบกันอีกจึงขอแปลงเพศเป็นชาย บวชเป็นพระจนได้เป็นสังฆราช การแปลงเพศก่อนบวชได้นำลักษณะของหญิงฝากไว้กับต้นไม้คือ ต้นงิ้วป่า หนามงิ้ว จึงมีลักษณะเหมือน "นม" สตรี ส่วนเครื่องหมายเพศหญิงนำไปฝากกับต้นมะกอกโคก (ตามภาษาลาว) แต่ภาษาเขมรเรียกว่าต้น ขะนุย ขมอยจ์ ซึ่งมีอยู่ตามภูเขาไฟ เช่น พนมรุ้ง ต่อมานางอรพิมในร่างของสังฆราช ได้มาอยู่ที่นครจำบาก และได้วาดภาพเรื่องราวความเป็นมาของนาง ไว้ที่ศาลาที่พักคนเดินทาง ท้าวปาจิตเดินทางระหกระเหิน มาถึงศาลาที่พักนี้ได้พบภาพเรื่องราวก็รู้ว่านาง อรพิมอยู่ที่เมืองนี้ จึงได้ตามหาจนพบกับนางอรพิม จึงพากันเดินทางกลับไป เมืองพิมายเพื่อเผาศพท้าว พรหมทัตและได้ครองรักกันสืบมา
คุณค่า / แนวคิด / สารพ
....................เป็นนิทานพื้นบ้านที่มีเนื้อหาที่เกี่ยวข้อง กับตำนานชื่อบ้านชื่อเมืองในท้องถิ่นแถบจังหวัดนครราชสีมา และบุรีรัมย์ เป็นนิทานแสดงให้เห็นอานุภาพของความมั่นคงต่อคนรัก ความมานะพยายามบากบั่นต่อ อุปสรรคนานาประการ จนได้ครองคู่กันในที่สุด